Fytotherapie is geneeskunde met behulp van planten. Geen enkele therapiemethode heeft heeft zo een lange traditie en omvangrijke ervaring achter zich als de kruidengeneeskunde. De oudste geschreven teksten zijn de Shennong uit 3700 v. Chr. die ongeveer 200 medicinale planten beschrijft, en bijvoorbeeld het papyrus Ebers, een Egyptische recepten verzameling uit circa 1500 v. Chr. Tot de oudste bekende veterinaire geschriften behoren o.a. de Mulomedicina Chironis uit de 4e en de Corpus Hippiatricorum Graecorum uit de 5e eeuw n. Chr. Door de snelle opkomst van de chemie is de kruidengeneeskunde in een aantal gebieden naar de achtergrond gedrongen. In sommige landen heeft ze echter een ongebroken traditie. De moderne fytotherapie verbindt die oude traditie en schat aan ervaring met de moderne analytische wetenschap. Veel oude toepassingen zijn ondertussen wetenschappelijk gevalideerd, maar er komen ook steeds nieuwe bij.
De rijkdom aan verschillende inhoudsstoffen stelt de onderzoekers vaak voor niet malse problemen. Ze versterken elkaars werking, vullen elkaar aan, of gaan ongewenste bijwerkingen tegen. Daarom zijn de meeste fytotherapeuten het er over eens dat de hele plant of het hele extra meer is dan de som der delen. U moet trouwens bedenken dat heel veel van onze synthetische farmaceutische werkstoffen ooit eenmaal uit een plant voortkwamen, vaak zijn ze nog altijd de ideeënleverancier voor de moderne chemische farmacologie.
Planten zijn daarvoor heel geschikt. Ze kunnen nl. niet wegrennen of bewegen als ze worden bedreigd, of naar een andere omgeving verhuizen als het rondom te ongezond is geworden. Daarom fabriceren ze een heel scala aan stoffen waarmee ze zich wapenen tegen vraat, infectie met schimmels, bacteriën of virussen, beschadiging door verontreiniging of UV licht, besmetting met parasieten enz. De plantgeneeskunde weet daar al duizenden jaren handig gebruik van te maken, en onderzoekers hebben ook vaak de boerenbevolking, die de dagelijkse toepassing ervan door overlevering meegekregen hebben, heel goed uitgehoord.
Planten en hun werkprofielen
Erg belangrijk is ook het werkprofiel van de plant, d.w.z. de verschillende indicaties waarvoor ze kan worden gebruikt. Ze bezitten honderden tot duizenden inhoudsstoffen in wisselende verhoudingen en de combinatie daarvan zorgt ervoor dat ze tegen verschillende ziektes kunnen worden ingezet. Door de eeuwen heen zijn specifieke toepassing verdwenen, om dat er bijvoorbeeld een andere plant was gevonden die beter werkte. Andere zijn weer in ere hersteld of er zijn indicaties bijgekomen op basis van eigentijds wetenschappelijk onderzoek. Een goed voorbeeld daarvan is het kruid spitslobbige of gewone vrouwenmantel (Alchemilla vulgaris L.). De naam geeft al weer waarvoor het meestal werd gebruikt, nl “vrouwenklachten” (omvat o.a. zwakte van de blaas, onregelmatige menstruatie, witte vloed, ontstekingen, zwellingen en tumoren in het bekkengebied/eierstokken, zwangerschapsproblemen, bloedingen, kramp en overgangssymptomen) en ook maag-darmklachten. In tijden waarin die specifieke toepassing nog niet ontdekt was, heette het ook anders, n.l. synnauw of sinnawe, alchemistenkruid, mantelkruid, of leeuwenvoet.
In de Middeleeuwen (± 500- 1400), Humanisme (± 1400-1500), Renaissance (± 1450 – 1600) en de Verlichting (± 1650 – 1800) wordt het kruid slechts hier en daar genoemd, maar alleen voor maag-darmklachten. De beroemde Hildegard von Bingen maakt er geen woorden aan vuil, ook Ortolf von Baierland niet, alleen in het Breslauer Arzneibuch staan enkele indicaties zoals griep, kramp- en spataderen, bedplassen, en huidaandoeningen. Onze eigen Rembert Dodoens in zijn Cruydeboek uit 1554 noemt het dan weer wel maar enkel voor wonden, zweren, koorts, borst versteviging en witte vloed…
Moderne geneesmiddelen op basis van geneeskruiden
Een modern geneesmiddel op plantaardige basis is zeer geavanceerd, en de kwaliteit moet constant zijn om een goede werking te garanderen. Dat is heel wat moeilijker dan de oude brouwseltjes van de toverheks, kruidenthee of een tinctuur uit eigen keuken. Veel geneeskrachtige planten worden ondertussen al onder streng gecontroleerde omstandigheden verbouwd, om zeker te zijn van het hoogst mogelijke gehalte aan werkzame stoffen, zonder verontreinigende chemische meststoffen, insecticiden of onkruidbestrijders.
Omdat de vraag naar geneeskrachtige kruiden nog altijd toeneemt, stappen sommige dappere landbouwers over naar het verbouwen van die planten. Dat stelt ze voor heel wat problemen, want de meeste van die planten stellen heel bijzondere eisen, en willen lang niet overal groeien. Sommige soorten houden helemaal niet van de aanbouw in rijen en in het gelid, andere zoals bv. de grote brandnetel kan helemaal niet tegen steeds weer afmaaien, weer andere zijn typische schone waterkant en slootbewoners, omstandigheden die niet makkelijk te reproduceren zijn de landbouw . In landen als het voormalige Oost-Duitsland en Frankrijk, maar ook in een aantal derde wereld landen is de traditie van de geneeskruiden echter ononderbroken geweest en daar wordt het groots aangepakt; er komen de meeste (bio) pioniers voor, want dat moet u wel zijn om er een succes van te maken. Voor goede geneeskruiden die voldoen aan de eisen van een wordt ook goed betaald, en we zien steeds meer jonge boeren die overstappen van de industriële monoculturen van de belangrijkste handelsgewassen, of de industriële veeteelt naar deze nieuwe en uitdagende vorm van akkerbouw. Dat heeft nog meer voordelen, want het verzamelen van wilde planten heeft door de enorm toegenomen vraag in een aantal (voornamelijk Oostblok) landen grote groepen medicinale planten al op de rode lijst laten belanden. Wilde planten zijn, zoals al gezegd, ook niet constant van kwaliteit en gehalte aan inhoudsstoffen.
Fytotherapie is individueel
Een fytotherapeut voor dieren werkt niet invasief. Over het algemeen worden alleen recepten samengesteld die de eigenaar zelf toedient. Alleen bewerkelijke toepassingen zoals omwikkelingen, verbanden, een klysma, kruidenstempel of colon therapie zal hij of zij zelf uitvoeren omdat die ervaring vereist. Veel kruidenmengsels zijn al kant en klaar te koop. Een nadeel daarvan is dat ze lang niet altijd goed werkzaam zijn. Er bestaan immers geen standaard ziekten, elk organisme en dier zit anders in elkaar, en elke constitutie is verschillende. Standaard recepten zullen daarom in het ene geval wel, en het andere niet werken. In de individuele aanpassing van een recept en de kennis van ontelbare soorten schuilt de grote kracht van de fytotherapeut.
De westerse kruidengeneeskunde is tegenwoordig goed wetenschappelijk onderbouwd, en maakt veel gebruik van monopreparaten, dat het onderzoek aanzienlijk vergemakkelijkt. De Chinese kruidengeneeskunde werkt veel met ingewikkelde recepturen die eeuwenlang overgeleverd zijn. Het nadeel bij het onderzoek is dan dat het niet altijd simpel is de werking goed te onderbouwen. Ook worden in de TCM regelmatig zwak of sterker giftige plantendelen ingezet, waardoor er ongewenste bijwerkingen kunnen optreden. Veel soorten uit de Chinese Materia Medica zijn niet gemakkelijk te krijgen, zeker niet in goede kwaliteit, en als ze wel beschikbaar zijn worden ze voor een groot dier als een paard waar toch respectabele hoeveelheden voor nodig zijn, erg duur. Wij stellen ook westerse varianten van die recepten samen, met gemakkelijk te verkrijgen veilige ingrediënten, altijd in Ph.Eur, DAB of tenminste bio kwaliteit. Deze westerse varianten zijn beduidend minder kostbaar. U vindt ze in de webwinkel..
