Deel 2 – immuunmodulatoren.
Groep 1, de immuunversterkers of immuunmodulatoren.
Mens en dier dragen altijd ziekteverwekkende micro-organismen met zich mee. Waarom wordt het ene individu ziek en het andere niet? Het antwoord ligt voor het allergrootste deel in het vermogen van het immuunsysteem de ziekteverwekker op te sporen en uit te schakelen. Het immuunsysteem is geen orgaan maar een organisatie van een groot aantal onderdelen. Daarbij horen de thymusklier, de lever, de milt, het lymfesysteem, de amandelen, het beenmerg, maar ook het bloed, het maag-darmstelsel, de huid en bv. de slijmvliezen die allemaal een of meer specifieke taken uitvoeren in het hele systeem. Het is ongelooflijk complex, past zich steeds weer aan aan nieuwe omstandigheden, leert van het verleden, staat altijd paraat, en heeft een hekel aan stress. Dat laatste wordt nog altijd erg onderschat; stress speelt veel grotere rol dan tot enkele jaren gelden werd gedacht. Een relatief groot aantal geneeskrachtige planten kan het helpen bij zijn taken, het aanpassen of versterken, of weer in het gareel laten lopen als er wat ontspoort. Een aantal bekende middelen in deze groep zijn:
De gesteelde lakzwam
De gesteelde lakzwam (Ganoderma lucidum) is geen plant maar een schimmel. Ze is ook wel bekend geworden onder de japanse naam Reishi. In de TCVM wordt ze al heel lang gebruikt. Van oudsher gebruikt men een aantal verschillende soorten Ganoderma, maar de gesteelde lakzwam, G. lucidum geldt als het meest werkzaam. De medische indicaties waarvoor ze wordt ingezet zijn bijna eindeloos; van hart en vaatziekten tot asthma en bronchitis, en van tumoren tot zenuwpijn. Veel is niet goed wetenschappelijk onderbouwd, maar de immuunsysteem verbeterende werking op zich wel. Er is in elk geval een respectabel aantal studies gepubliceerd (meer dan 1750) die zich aan de gesteelde lakzwam wijden. De gunstige uitwerkingen op het immuunsysteem zijn van onschatbare waarde. Niet voor niets noemen de Japanners haar 10.000 jaar paddestoel, en de Chinezen paddestoel van de onsterfelijkheid.
Inhoudsstoffen: tot nu toe zijn meer dan 400 werkzame stoffen geïdentificeerd. Ondere andere ganodermazuren, LZ-18 proteïne dat sterk stimulerend werkt op de milt en de lymfocyten, en meer dan een honderdtal glycosiden die een veelvoud van werkingen op het immuunsysteem laten zien.
Werking: de meest indrukwekkende werking is de regulering van het immuunsysteem. De gesteelde lakzwam stimuleert de productie van en , fagocytose (insluiten en onschadelijk maken van vijandige cellen), het verspreiden van lymfocyten, de activering van NK (natural killer) cellen en macrofagen (de alleseters), en verbetert de functies van leukocyten en B- en T-cellen. Verder remt de reishi tumorgroei, en stimuleert de tumornecrosefactor. Ook zijn er aanwijzingen dat ze actief is tegen sommige virussen.
Mongolische tragant, vlezige hokjespeul
De Mongolische tragant (Astragalus membranaceus), of vlezige hokjespeul, is een plant in een grote familie van zo’n 3000 soorten. Ze hoort bij de fundamentele kruiden in de TCM en TCVM. De snelgroeiende, woekerende en sterke plant lijkt veel op bonenplanten. Ze is zeer resistent tegen insectenvraat, rotting, schimmels en droogte. Meestal wordt de wortel voor medicinale doeleinden gebruikt.
Inhoudsstoffen: Een heel palet aan actieve componenten vormt de basis voor haar medicinale werking. Daaronder zijn de astragalosiden, astroisoflavonen, astramembranagenine, betasitosterol, isoastragalosiden en foliumzuur, en samen met een indrukwekkende reeks aan mineralen zoals calcium, koper, ijzer, magnesium, zink, mangaan, kalium en natrium zorgen ze o.a. voor de versterkende werking.
Werking: Tragant werkt als immuunversterker/modulator, verhoogt de γ-interferon en interleukine-2 spiegel, verhoogt het aantal CD4+ en CD8 receptoren, die een zeer belangrijke rol spelen, op de immuunsysteemcellen. Een versterkende werking op de hartspier is ook meermaals beschreven
Taigawortel, Siberische ginseng
De taigawortel (Eleutherococcus senticosus) ook wel Siberische ginseng genoemd, is een metershoge struik die voorkomt in koele gebieden in Rusland en China tot in Noord-Korea en Japan toe. Meestal wordt de wortel, maar ook de bessen en bladeren gebruikt, hoewel in de schors van de houtige stam de meeste werkzame stoffen zitten. Hij is vrij gemakkelijk zelf te kweken uit voorbehandeld zaad. Enkele andere soorten zoals E. sessiflorus, E. cissifolius, en E. spinosus worden ook medicinaal gebruikt met vergelijkbare werkingen.
Inhoudsstoffen: Als hoofdbestanddelen gelden de Eleutherosiden A t/m M. Daarnaast een veelvoud van stoffen waaronder chlorogeenzuur, dat naast antibiotische ook bloeddrukverlagend en als anto-oxidant werkt. en rozemarijnzuur als anti-oxidant, antibioticum en ontstekingsremmer.
Werking: stimulerend op de aangeboren aspecifieke afweer, op het hormoonsysteem (hypothalamus, hypophyse en bijnieren), toniserend, en stress-verminderend, en daarmee indirect positief op het gehele immuunsysteem en de gemoedstoestand.
Zonnehoed
De rode zonnehoed (Echinacea purpurea), smalle zonnehoed (E. angustifolia) en de egelzonnehoed (E. pallida) zijn alledrie in gebruik als medicinale plant om het immuunsysteem te versterken. De werkprofielen van die soorten zijn nogal omstreden. Makers van tinctuur die wortels willen gebruiken nemen meestal de smalle en egelzonnehoed, omdat deze in tegenstelling tot de rode zonnehoed dikke penwortels hebben. Alle delen van de planten worden echter gebruikt, hetzij voor tinctuur, vers sap, drogen en poeder. Oorspronkelijk komen de planten uit Noord-Amerika maar hebben ondertussen de tuinen, parken en landerijen over de hele wereld veroverd. Meer dan 1250 studies hebben zich met de indrukwekkende plant bezig gehouden.
Inhoudsstoffen: de meest besproken zijn echinacine, echinoline, echinaceine. Verschillende alkamiden, polyfenolen (bijv. cichorinezuur) en polysacchariden worden genoemd. Sommige E. purpurea-tincturen bestaat uit meer dan 15 verschillende N-alkylamiden.
Werking: N-Alkylamide lipiden kunnen de type 2 activeren en hebben ontstekingsremmende en immunomodulerende activiteiten. Van ethanolisch extract van E. purpurea wortel- en kruidenextracten en N-alkylamide-combinaties is aangetoond dat het farmacologische effecten op het endocannabinoïdesysteem veroorzaakt en van alkylamiden van E. angustifolia is aangetoond dat ze cyclo-oxygenase en 5-lipoxygenase (ontstekings-mediatoren) remmen. Verder cafeïnezuurderivaten, waaronder cichorinezuur, caftaarzuur, cynarine en chlorogeenzuur, waarvan wordt aangenomen dat ze kunnen meehelpen bij wondgenezing en o.a. activatie van immuuncellen. Naast alkamiden en fenolverbindingen is het polysaccharide arabinogalactan van E. purpurea, met een structuur die lijkt op bacterieel lipopolysaccharide, geïdentificeerd als de belangrijkste activator van . De werkingen waarvan hier slechts een deel beschreven, kunnen worden samengevat als immuunversterkend, modulerend (sommige cellen worden in hun activiteit gestimuleerd) en ontstekingsremmend.
Indische slaapbes, Indische ginseng
De indische slaapbes (Withania somnifera), ook wel Indische ginseng genaamd, groeit in droge gebieden, waar in de regentijd kortdurend veel regen valt. Van alle delen van de plant, maar het meest van de wortel, worden extracten en tincturen gemaakt. Sinds het begin van het millenium is de interesse in de werking van de plant toegenomen. Over de werking wordt nogal gestreden, en veel studies met de Withania zijn van twijfelachtige kwaliteit. Er bestaan ook goed uitgevoerde studies die voornamelijk de rustgevende, toniserende en immuno-regulerende eigenschappen onderzoeken.
Inhoudsstoffen: voornamelijk withanoliden (alle delen), een grote groep stoffen die in alle nachtschade-soorten voorkomen, en withaferin A (in het verse blad) dat een goede anti-tumor werking laat zien.
Werking: Primair als rustgevende en toniserend middel, daarmee hangt ook de immuunsterkende werking samen, omdat stress en angststoornissen een remmende invloed daarop hebben.
Rozenwortel
Rozenwortel (Rhodiola rosea) is een stevige plant die goed is aangepast aan een koel tot koud klimaat. Ze groeit in het holarctisch gebied, de meeste verschillende (ongeveer 90) Rhodiola-soorten komen nog voor in Tibet. Vanwege de grote vraag, de waarde en niet in de laatste plaats omdat ze erg moeilijk te kweken en vermeerderen is, zijn de wilde bestanden ernstig bedreigd. In Rusland, waar enorme bestanden voorkwamen, staat ze intussen al op de rode lijst.
Inhoudsstoffen: Er zijn meer dan 85 verschillende essentiële olieën en meer dan 70 in water oplosbare stoffen in gevonden. In de meer dan 900 gepubliceerde studies worden voornamelijk salidroside (of rhodioloside), rosavin, rosine en rosarine onderzocht.
Werking: de hele, verse wortel is het beste werkzaam. De antivirale, antibacteriële, en neuroprotectieve werking is het beste onderzocht. Daarbij horen o.a. het Hepatitis-C en Influenza-virus (H1N1 en H9N2), en Mycobacterium tuberculosis. Ook de immuunstimulerende en modulerende eigenschappen zijn beschreven.
Volgende keer: deel 3 – lokaal werkende groene antibiotica